Το ενετικό λιμάνι
Γενικά στοιχεία ιστορίας
Τα πρώτα στοιχεία ύπαρξης ζωής στο Ρέθυμνο χρονολογούνται από την υστερομινωική περίοδο (1350-1250 π.Χ.). Σαν πόλη, η αρχαία “Ρίθυμνα” έφτασε στην ακμή της τον 4ο και 3ο π.Χ.αιώνα, όπως δείχνουν τα χρυσά και ασημένια νομίσματα αυτής της περιόδου. Σταδιακά όμως άρχισε να παρακμάζει, για να φτάσει στα ρωμαϊκά χρόνια να θεωρείται ένα άσημο χωριό.
Μετά τη Δ” Σταυροφορία (1204), η Κρήτη παραχωρήθηκε στο Βονιφάτιο το Μομφερατικό, ο οποίος την πούλησε σχεδόν αμέσως στους Βενετούς. Μετά από μια ολιγόχρονη κυριαρχία του νησιού από τους Γενουάτες, λόγω ολιγωρίας των Βενετών που άργησαν να την καταλάβουν, η Κρήτη καταλαμβάνεται το 1211 απ” τους δεύτερους.
Οι Βενετοί σύντομα κατάλαβαν τη σπουδαιότητα της θέσης του Ρεθύμνου, αφού το λιμάνι του διακινούσε σημαντικές ποσότητες εμπορευμάτων. Το 1540, λόγω της επέκτασης της πόλης έξω από τον οικισμό του Castell Vecchio και του επικείμενου τουρκικού κινδύνου, οι βενετικές αρχές αποφάσισαν να περιβάλουν την πόλη με νέο οχυρό περίβολο. Οι αδυναμίες των νέων οχυρωματικών έργων φάνηκαν το 1571, κατά την πειρατική επιδρομή του Ουλούτζ-Αλή, ο οποίος χωρίς την παραμικρή αντίσταση μπήκε στην πόλη και την κατέστρεψε ολοκληρωτικά πυρπολώντας την. Δυο χρόνια αργότερα, το 1573, θεμελιώθηκε η «Φορτέτζα» πάνω στο λόφο του Παλαιόκαστρου, για να μπορεί η πόλη να αντιμετωπίσει καλύτερα επικείμενες επιδρομές και πολιορκίες.
Τελικά το 1646 το Ρέθυμνο έπεσε στα χέρια των Τούρκων, για να ακολουθήσει, μερικά χρόνια αργότερα, η ολοκληρωτική κατάληψη του νησιού. Αυτή θα διαρκέσει μέχρι το 1897, διακοπτόμενη από μια μικρή αιγυπτιακή κατοχή (1830-1840). Σε όλη τη διάρκεια της τουρκικής κατάκτησης, πολλές επαναστάσεις συγκλόνισαν το νησί με αποκορύφωμα την επανάσταση του 1866 και το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου.
Ιστορικό Κέντρο του Ρεθύμνου
Σήμερα, το Ιστορικό Κέντρο του Ρεθύμνου διατηρεί σε ένα μεγάλο τμήμα του τον πολεοδομικό ιστό των χρόνων της Ενετοκρατίας με δυο κεντρικές οδούς και μικρά στενάκια που οδηγούν σε δημόσια και ιδιωτικά κτίρια και κάποιες μικρές πλατείες που παρέμειναν αναλλοίωτες μέσα στο πέρασμα του χρόνου. Η περίοδος της Τουρκοκρατίας άφησε τα δικά της αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά. Στα κτίρια προστέθηκαν κιόσκια (σαχνισιά), στα θυρώματα σύμβολα της μουσουλμανικής πίστης (alem) και επιγραφές, τα ενετικά μοναστήρια μετατράπηκαν σε τζαμιά με μιναρέδες, ενώ κτίστηκαν κρήνες και λουτρά δίνοντας έτσι στην πόλη ένα νέο χαρακτήρα. Εξαιτίας των ιδιαίτερων αυτών χαρακτηριστικών της, η Παλιά Πόλη χαρακτηρίστηκε το 1967 Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο, και το 1985 Παραδοσιακός Οικισμός.
Από τα μνημεία της Παλιάς Πόλης ξεχωρίζουν: η Φορτέτσα (βενετσιάνικο φρούριο), η Λότζια (ενετική λέσχη όπου συγκεντρώνονταν οι ευγενείς τιμαριούχοι,), η κρήνη Ριμόντι (με το οικόσημο του Βενετού κυβερνήτη Ριμόντι), η πύλη Guora (Μεγάλη πόρτα) η κεντρική είσοδος του χερσαίου τείχους των Ενετών, ο μεγαλοπρεπής ναός του Αγίου Φραγκίσκου, το γραφικότατο ενετικό λιμάνι. Από την περίοδο της Τουρκοκρατίας σώζονται τα τζαμιά του Καρά Μουσά Πασά, της Νερατζέ, της Βαλιδέ Σουλτάνας και του Μασταμπά (στην νέα πόλη).